Graauw en Langendam
Graauw en Langendam is een voormalige gemeente in de provincie Zeeland, in de streek Zeeuws-Vlaanderen. Van 14-2-1814 tot 28-4-1814 viel de gemeente onder 'speciaal bestuur', daarna tot 19-9-1814 onder Brabant. Per 1-4-1970 is de gemeente opgeheven en opgegaan in de gemeente Hulst.
Wapen van de voormalige gemeente Graauw en Langendam
“Zijnde van lazuur, beladen met een dam, waarop een hek, alles van goud.”
Naamgeving en spelling
In de loop der jaren zijn voor deze gemeente ook diverse andere benamingen en spellingen in gebruik geweest, zijnde: Graauw, Graauw c.a., Grauw, Grauw c.a., en 'Grauw en Langendam'.
Statistische gegevens
In 1840 heeft de gemeente Graauw en Langendam 128 huizen met 1.529 inwoners, verdeeld in dorp Graauw en polder Langendam samen 61 huizen, 812 inwoners en de buurtschappen Paal 44 huizen, 412 inwoners en Zandberg 23 huizen 305 inwoners (bij Graauw was dat dus gemiddeld 13,3 mens in 1 huis, dat is extreem veel ook voor die tijd, waar toen 6 tot 10 mensen in 1 huis gangbaar was).
Per 1-10-1961 is middels grenscorrectie een klein stukje grondgebied van de gemeente overgegaan naar de gemeente Hulst, zijnde 106 ha met 35 inwoners.
Per 1-4-1970 is de gemeente Graauw en Langendam opgeheven en grotendeels opgegaan in de gemeente Hulst (met 2.702 ha en 1.251 inwoners). Middels grenscorrectie is een klein stukje van de gemeente overgegaan naar de gemeente Hontenisse (met 40 ha en 29 inwoners).
Bezienswaardigheden
Graauw heeft 3 rijksmonumenten.
RK kerk Maria Hemelvaart
In 1804 is in Graauw een eenvoudig kerkje met houten toren gebouwd, die in 1822 is vervangen door een bakstenen toren. De parochie is opgericht in 1805, onder patronaat van Onze Lieve Vrouw van Bijstand. In 1854 is de oude kerk afgebroken en is de huidige RK kerk Maria Hemelvaart gebouwd, met behoud van de toren. Het is een neogotische, driebeukige kruiskerk uit baksteen, gebouwd naar een ontwerp van architect P. Soffers. Aan weerszijden van de toren zijn in het begin van de 20e eeuw kapellen aangebouwd. Waarschijnlijk zijn gelijktijdig de gebrandschilderde ramen in het priesterkoor en het neogotische hoogaltaar (uit 1914) aangebracht. In de toren hangt een luidklok, afkomstig uit het verdronken dorp Namen. Het is een Hemonyklok uit 1664. Sinds 1975 is de bediening van de parochie toevertrouwd aan de paters maristen.
"Zwaantjeshof"
Gewitte bakstenen rechthoekige poortpalen, bekroond door sierstuk met bladmotief, wapenschilden en kroon. Bakstenen woonhuis met gepleisterde plint en pannen zadeldak. 1387 (sic !) volgens jaartalankers, waarschijnlijk 1738. Vernieuwde goot op klossen. Dicht bijeenliggende staafankers in langsgevel. Gewijzigde ramen met rollagen erboven. Hoge borstwering boven de vensters. Onregelmatige raamverdeling over de gevel, met kelder. Vernieuwde schuur en wapenloods plm XIX/XX
Liniedijk tussen Hulst en Fort Zandberg
Perceel deel uitmakend van het voormalige verdedigingsstelsel, van belang uit oogpunt van krijgshistorische waarde.
Paal
Paal is een buurtschap in de provincie Zeeland, in de streek Zeeuws-Vlaanderen, gemeente Hulst. Tot en met 31-3-1970 gemeente Graauw en Langendam. Het buurtschap Paal valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Graauw. Het buurtschap Paal heeft officiële, blauwe plaatsnaamborden en heeft daarmee een bebouwde kom.
Oudere vermeldingen
De Paal.
Ligging
Het buurtschap Paal ligt 2,5 km NNW van het dorp Graauw, aan het eind van de Paalseweg en verder rond de wegen Duivenhoeksestraat, Zeestraat, Emmaweg en Havenstraat.
Statistische gegevens
In 1840 omvat de buurtschap Paal 44 huizen met 412 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 30 huizen met ca. 80 inwoners.
Kern Paal bestrijkt een gebied van 10 hectare. Bevolkingsdichtheid per vierkante kilometer is 770 personen.
Geschiedenis
Tot in de 19e eeuw bestonden de inwoners van Paal vooral van de mosselvangst, de visserij en het vletten van schoraarde. Door het op deltahoogte brengen van de zeedijk, wat in 1979 gereed is gekomen, is het oude haventje - omstreeks 1900 nog thuishaven van meer dan 80 mosselschippers - onder het huidige dijklichaam verdwenen. Sinds 1980 heeft het buurtschap een jachthaven.
Zandberg
Zandberg is een buurtschap in de provincie Zeeland, in de streek Zeeuws-Vlaanderen, gemeente Hulst. Tot en met 31-3-1970 gemeente Graauw en Langendam. Het buurtschap Zandberg valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Graauw.
De nederzetting Zandberg is voor een buurtschap vrij groot en heeft bovendien een dichtbebouwde, compacte kern. Vandaar dat de buurtschap, in tegenstelling tot de meeste andere buurtschappen in ons land, een 'bebouwde kom' heeft met daarom blauwe plaatsnaamborden in plaats van - zoals ook elders in Zeeuws-Vlaanderen doorgaans het geval is - witte. Het gebied binnen de bebouwde kom is een 50 km-zone, daarbuiten is het een 60 km-zone.
Ligging
Het buurtschap Zandberg ligt 2 km ten zuiden van Graauw, rond het punt waar de Zandbergsestraat, Zoutestraat, Standertmolenstraat en Theenaertstraat samenkomen. De buurtschap ligt daar als twee kleine aaneengesloten lintbebouwinkjes in L-vorm.
Statistische gegevens
In 1840 omvat de buurtschap Zandberg 23 huizen met 305 inwoners. Gemiddeld dus 13 mensen in 1 woning, dat was ook voor die tijd uitzonderlijk veel. Het gemiddeld aantal bewoners per huis was in die tijd 6 tot 8, zelden meer dan 10.
Kern Zandberg bestrijkt een gebied van 41 hectare. Per vierkante kilometer wonen er gemiddeld 236 personen. In totaal wonen er in Kern Zandberg ca. 95 mensen.
0 - 14 jaar 10.5%; 15 - 24 jaar 10.5%; 25 - 45 jaar 15.8%; 46 - 65 jaar 31.6%; 65 en ouder 31.6%.
Oppervlakte 41. Bevolkingsdichtheid per vierkante km 236 personen.
Bezienswaardigheden
Ten oosten van buurtschap Zandberg, bij de splitsing van de Willem Hendrikstraat met de Beerweg, staat verscholen in het groen een bescheiden Mariakapelletje.
Nabij het kapelletje ligt fort Het Boerenmagazijn. Vlakbij het fort, onderaan in de dijk waarover de nabijgelegen Beerweg loopt, liggen twee donkere holtes verscholen. Dit zijn twee sluiskokers van een voormalige inundatiesluis. In de volksmond staat de plaats bekend als de Steenen Beer, omdat tot voor kort alleen de waterkerende muur nog zichtbaar was. Boven op de dijk staat een informatiepanaal met uitleg en een kaart van de omgeving. Via een trap naar beneden kom je bij de inundatiesluis.
Zeeuws-Vlaanderen is in de 17e eeuw ingericht als bufferzone ter bescherming van Holland en Zeeland. Dwars door het gebied komt een aaneengesloten stelsel van linies te liggen. Linies zijn dijken die verschillende forten met elkaar verbinden en zowel een waterstaatkundige als een militaire betekenis hebben. Op verschillende plaatsen worden inundatiesluizen in de liniedijken aangelegd, om bij oorlogsdreiging stukken land voor de linies snel onder water te kunnen zetten. Tegen het einde van de 18e eeuw zijn de in het inundatiegebied tussen Hulst en Sas van Gent gelegen schorren echter zo hoog opgeslibd, dat bij eb de militaire troepen er gemakkelijk doorheen kunnen waden. Voor de verdediging is dat natuurlijk een slechte zaak. Een oplossing wordt gevonden in het uitvoeren van een nieuw bedijkingsproject; tussen de in 1784 en 1790 nieuw aangelegde dijken worden in totaal 4 inundatiesluizen gebouwd om de herdijkte polders weer onder water te kunnen zetten. In vredestijd zijn de sluizen gebruikt voor het lozen van overtollig polderwater. (© Ceciel van Dam)
Fort Zandberg (waar alleen de contouren nog van zichtbaar zijn) lag ten zuiden van het gelijknamige buurtschap, in buurtschap Krabbenhoek.
Landschap, natuur en recreatie
Ter hoogte van buurtschap Zandberg gaat de Zandbergse kreek over in de Graauwse Kreek. Ten oosten van de buurtschap ligt ten oosten van de Zandbergse Kreek ook nog de Vlaamse Kreek (die vanaf de Beerweg naar het zuid-westen loopt).
HISTORIE
De oorspronkelijke plaats Graauw was in het midden van de 13e eeuw al bekend. Het was toen een parochie toebehorend aan de abdij van Ter Doest en daarna aan de abdij van Ter Duinen. De Cisterciënzer monniken hadden er een uithof en brachten land in cultuur.
De landen van Graauw werden meermalen overstroomd, waarbij het oude Graauw verloren ging. Na herdijking verrees het huidige Graauw aan de scheidingsdijk tussen de in 1682 herdijkte Melopolder en de in 1687 herdijkte Willem Hendrikspolder.
In 1843 wordt Graauw beschreven als een dorp met 121 huizen en 820 inwoners. Er is dan een kaai met een haven of een geul die door de Schorren van Saeftinghe loopt. De haven wordt op onregelmatige tijden door twee beurtschippers aangedaan die op Rotterdam en Dordrecht varen. Zij vervoerden granen, andere landbouwproducten, koopwaren voor de winkeliers van Hulst en grondstoffen.
In het jaar 1805 wordt er een kerk gebouwd en toegewijd aan O.L. Vrouw van Bijstand. De houten pyramide-achtige toren stond tot 1822 naast de kerk, maar wordt in dat jaar op de kerk geplaatst. In de toren hangt een luidklok die afkomstig is van de kerk van het verdronken dorp Namen. De klok in de toren is van de bekende 17e-eeuwse klokkengieter François Hemony . De kerk wordt al in 1855 weer afgebroken, maar op de plaats van het kerkhof wordt een nieuwe kerk, met pilaren, gebouwd. Meer informatie over de kerkhistorie is te lezen op de site van het Meertens Instituut.
In 1829 wordt een dorpsschool opgericht die destijds in de zomermaanden gemiddeld 43 leerlingen en in de wintermaanden 140 leerlingen telde. De voormalige gemeente Graauw en Langendam werd gevormd door de polders: de Nieuwe Graauw, de Oude Graauw, de Langendam, de Melopolder, de Willem Hendrikpolder, een gedeelte van de Nieuwe Kieldrecht, van Klein-Kieldrecht en de Clingepolder. Tevens behoorden daarbij: het dorp Graauw, de buurtschappen Paal en Zandberg, Scheldevaartshoek en een gedeelte van Duivenhoek en Roversberg.
In het midden van de vorige eeuw wordt geschreven dat in de gemeente Graauw en Langendam nog overblijfselen te vinden zijn van de forten Zandberg, Boerenmagazijn, Moerschans, de Rape en Kijkuit. Aan de voet lag een verdedigingslinie die met een gegraven vaart de grens vormde met de gemeente Clinge. Langendam is de naam van de dijk naar het fort Zandberg. De parochie behoorde tot 1841 tot het Zeeuwse gedeelte van het bisdom Gent. Vanaf dat jaar werd de parochie gevoegd bij het apostolisch Vicariaat van Breda, het latere bisdom Breda.
bronnen: gemeente hulst & orisant.com
Ontstaan van de polders rondom Zandberg
In 1583 vielen de Noord-Nederlandse of Staatse troepen het tot het koninkrijk Spanje behorende graafschap Vlaanderen binnen. Wat nu Zeeuws-Vlaanderen is, maakte daar deel van uit. Ze vestigden een bruggenhoofd bij Terneuzen.
Drie jaar laten namen ze Axel in en ze begonnen daarmee een steeds grotere dreiging te vormen voor stad en Land van Hulst. Reden om rond de vestingstad versterkingen aan te leggen. Dat gebeurde dan ook hetzelfde jaar nog.
In het ondergelopen gebied ten oosten van de stad werden de forten De Raepe of De Rape en Zandberg aangelegd. Zandberg ligt bij de gelijknamige buurtschap en is nog altijd goed als fort herkenbaar. De Rape ligt een kleine vierhonderd meter de kant van Hulst op, daar waar de Kijkuitstraat de Liniedijk doorsnijdt. Veel is er niet meer van te zien.
Er is een facebookgroep waar u foto's van oud Graauw en Zandberg kunt bekijken.
'Graauw door de eeuwen'
Het boek Graauw door de eeuwen
In 2005 is, onder redactie van Paul Verhuyck en Corine Kisling, ter ere van het tweehonderdjarig bestaan van de parochie, het boek 'Graauw door de eeuwen' uitgegeven. Het boek is niet meer te verkrijgen (uitverkocht!), maar nog wel te lezen in de verschillende bibliotheken en archieven.
Reünie van familie oud-gemeente-secretaris
Deze website is gewijd aan de reünie van het deel van de familie Dalmijn, dat afstamt van Honorius Wilhelmus Dalmijn (1890 - 1968). De reünie werd gehouden op de Graauw in de voormalige gemeente Graauw en Langedam, waar de stamvader van alle deelnemers gemeentesecretaris was. De reünie werd georganiseerd door Igno Dalmijn en vond plaats op 9 november 2002. Ga naar de website...
Foto's 200-jarig bestaan van de parochie Graauw
Via de website van het IPV kunt u 113 foto's bekijken van de viering van het 200-jarig bestaan van de parochie Graauw. Bekijk de foto's...
Molen Graauw
Piet Steijaert heeft uit zijn privé collectie deze foto van de molen op Graauw ter beschikking gesteld. Circa 1843 werd deze stenen molen met lage balie gebouwd voor rekening van Lambrechts; hierna Victor d'Haens jarenlang eigenaar; van 1874 - 1923 A. van Waterschoot, daarna G. van Damme, die in het voorjaar van 1927 de molen - die zeer bouwvallig was - heeft afgebroken.
Graauw op film
Edy van Vliembergen heeft verschillende geluidloze films voorzien van muziek. De originele films waren vroeger waarschijnlijk in het bezit van de Rabobank.
Beelden uit 1957
Beelden uit 1967
Kerk Graauw
De kerk is gesloten. Er worden geen erediensten meer gehouden.
Een groep dorpsbewoners stelt alles in het werk om de kerk te behouden.
Kijk voor meer informatie hierover op de website: www.kerkgraauw.nl
De geschiedenis van de Godelieve kapel in de kerk
Het kerkgebouw dateert uit het midden van de 19e eeuw. Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de parochie zijn in 1905 aan weerskanten van de toren, tevens hoofdingang, kapellen aangebouwd naar een ontwerp van architect Colsen. De linkerkapel was bestemd voor het dopen, de rechter voor de verering van de H. Godelieve. Beide hebben inmiddels een andere functie gekregen; de doopkapel is nu gewijd aan O.L. Vrouw; in de Godelievekapel staat tegenwoordig de doopvont. In de huidige doopkapel herinnert alleen de plafondschildering aan de vroegere functie: deze toont een engel aan de hemel met een kroon in de handen. In 1912 is het priesterkoor afgebroken en is het gebouw verbreed tot kruiskerk.
Vanaf 1806 bezat de parochie Graauw en Langendam een reliek van de H. Godelieve, speciaal bestemd voor de verering in de parochiekerk. Het bijbehorende certificaat is uitgeschreven door het bisdom Gent op 1 september 1806, speciaal voor verering in de parochiekerk van Graauw en Langendam.Toch schijnt er pas vanaf 1888 inhoud aan de devotie te zijn gegeven. De bedevaart had een beperkte regionale uitstraling en heeft bestaan tot de Tweede Wereldoorlog. In deze periode kwamen er vooral moeders met kinderen uit Graauw en omgeving naar de Godelievekapel om de heilige aan te roepen tegen kinkhoest, keelaandoeningen, oogkwalen en koortsen.
Met dank aan Reginald.
De kerk van Graauw in beeld
Wie naar Graauw rijdt, ziet al van ver de toren van de kerk boven het dorp uitsteken. Deze kerk uit 1855, toegewijd aan de H. Maria Tenhemelopneming, is na de basiliek in Hulst de oudste rooms-katholieke kerk in Oost-Zeeuws-Vlaanderen.
De laatste tijd is er veel te doen over het voorgoed sluiten van kerken. Hoewel de kerk van Graauw dringend aan renovatie toe is, is het zeker van groot belang om ze te behouden. In bijvoorbeeld Den Haag en Vessem (N.-Br.) zijn kosten nog moeite gespaard om de 19-eeuwse kerken te restaureren. Het gaat daar om kerken die zo'n vijfentwintig jaar jonger zijn dan de kerk in Graauw. Als een neogotische kerk ontworpen is door Pierre Cuypers zorgt de naam van die beroemde architect er voor dat er voldoende medewerking is om hoge overheidssubsidies te verkrijgen (en terecht!).
De kerk in Graauw is echter geen gebouw van de hand van Cuypers. Ze is een vroege versie van de neogotische bouwstijl en staat meer in de traditie van de zogenaamde stukadoorsgotiek. Dat is de kunststijl die de basis vormde voor de neogotiek en die vanuit Engeland overwaaide naar Nederland. Koning Willem II liet in die stijl in Den Haag veel bouwen. Het is voor het Land van Hulst dan ook heel bijzonder een zo vroeg voorbeeld van een neogotische kerk te bezitten. Ook het interieur is welhaast een unicum. Zeker sinds in de jaren 60 van de 20e eeuw bijna alle schilderingen in kerken onder de witselkalk verdwenen en vele beelden en ornamenten werden verwijderd.
Binnen in de kerk van Graauw is mooi te zien hoe ze in 1905 en 1913 werd uitgebreid. De inventaris is nog helemaal compleet en de sfeer is ronduit uniek. De talrijke decoraties zijn bijzonder warm voor Nederlandse begrippen. Hoewel een belangrijk deel van de schilderingen pas tijdens de Eerste Wereldoorlog is aangebracht, vormen deze fresco’s een prachtige combinatie met de bouwstijl. Eigenlijk is een algeheel reddingsplan vanuit monumentenzorg zeker op zijn plaats. Het in functie zijn en blijven van deze kerk met haar rijke inrichting maakt het gebouw compleet. Sluiten en afbreken zal eeuwig zonde zijn. Om u hiervan te overtuigen, heb ik 2 videopresentaties van tientallen foto’s gemaakt. Deze beelden spreken voor zich…
Edy van Vliembergen.
Maak jouw eigen website met JouwWeb